Denkbeeldige lijnen

Meridianen, breedtecirkels, keerkringen, poolcirkels, de evenaar, de datumgrens; de wetenschap heeft over de aarde een groot netwerk aangelegd van denkbeeldige lijnen. De lijnen in de breedte zijn veelal bepaald door natuurkundige verschijnselen, terwijl de lijnen in de lengte redelijk willekeurig gekozen zijn. Een ding hebben die denkbeeldige lijnen allemaal gemeen. Op een monumentje hier en daar na is er op de plaats waar zo’n lijn loopt helemaal niks bijzonders te zien. Toch oefenen ze om de een of andere een enorme aantrekkingskracht uit.

Wanneer ik in Londen ben, ga ik altijd een dag naar Greenwich, het centrum van de wereldtijdmeting. Buiten de relaxte, totaal niet-Londense sfeer die er in dat stadsdeel hangt, staat daar op een steile heuvel The Royal Observatory waar de nulmeridiaan dwars doorheen loopt. In het observatorium is deze lijn zichtbaar gemaakt in de vloer, waardoor dagelijks veel toeristen zichzelf op de foto zetten met een voet in het oostelijk en een voet in het westelijk halfrond.

In de Franse hoofdstad Parijs is een meridiaan aangegeven door middel van 135 koperen plaatjes die, soms bijna onvindbaar, van noord naar zuid in de straten zijn geplaveid. Philip Freriks schreef een mooi boekje De Meridiaan van Parijs waarin de wandeling langs al denkbeeldige lijnen uitgebreid beschreven staat. Het is een mooie richtlijn voor een wandeling van enkele dagen voor bezoekers. Zeker als je van een stevig eind wandelen houdt, en de belangrijkste monumenten in Parijs al ooit eerder hebt gezien. Deze wandeling brengt je langs geheel onbekende, maar zeker niet minder interessante parken en kerkjes!

Voor wie zo’n lange wandeling te actief is, ligt er in Rome ook een zichtbare meridiaan, de zogenaamde Linea Clementina. Redelijk onopvallend door de andere indrukwekkende gebouwen op het Piazza del Republica ligt de kerk Santa Maria degli Angeli e dei Martiri. Het ziet er aan de buitenkant niet uit als een kerk, omdat het gebouw oorspronkelijk deel uitmaakte van de Thermen van Diocletianus: het grootste badgebouw uit de Romeinse tijd. In de kerk (wees zeer alert op zakkenrollers in de hal van deze kerk en de omgeving buiten!) is de meridiaan als een lijn verwerkt in de vloer, versierd met de tekens van de dierenriem.

Sossusvlei is dé toeristische attractie in Namibië, mijn favoriete land in Afrika. Wie na zijn bezoek aan deze vruchtbare vallei in de woestijn verder reist naar het noorden passeert achtereenvolgens de kleine nederzetting Solitaire (wellicht bekend van het boek Solitaire van Ton van der Lee) en het Naukluft Nationaal Park. Hier kan je ook weer denkbeeldige lijnen tegenkomen.

Steenbokskeerkring

Het park is namelijk niet alleen een perfect uitgangspunt voor een zoektocht naar de zeldzame bergzebra, maar ook loopt dwars door dit park de steenbokskeerkring. Dit is de hoogste breedtegraad ten zuiden van de evenaar, waar de zon loodrecht boven het aardoppervlak kan staan. Er is niet meer te zien dan een bord met een stenenlijntje ernaast, maar daar trekt de lijnenzoeker zich natuurlijk niks van aan!

Dertien landen op de wereld worden doorsneden door de grens tussen het noordelijk en het zuidelijk halfrond. Ecuador is zelfs genoemd naar het feit dat de evenaar (Eng: equator; Sp: equador) door dat land heen loopt. In bijna al deze landen staan monumenten op plekken op de evenaar; het zou wat mij betreft een reis waard zijn om deze over de evenaar heen allemaal te bezoeken. Het bekendste monument bevindt zich in Pontianak (hieronder in het midden afgebeeld) in Indonesië.

De ultieme lijn om te bezoeken is de datumgrens. Je zou deze lijn exact gespiegeld verwachten ten opzichte van de nulmeridiaan, maar dat is niet helemaal waar. Er zitten nogal wat vreemde knikken in om te voorkomen dat Rusland en enkele eilandstaten in de Grote Oceaan door de datumgrens in tweeën wordt gesplitst. Dat zou namelijk als gevolg hebben dat het binnen één land twee verschillende dagen tegelijk is.
In het verleden, toen dit wel nog zo was, zorgde dat voor grote problemen met de binnenlandse handelsbetrekkingen in zo’n land. Wie van west naar oost door deze lijn heen vaart of vliegt, kan zijn horloge een dag terugzetten. Slechts als het middernacht is op de datumgrens is het op de hele aarde dezelfde datum.